دلایل وقوع زمین لرزه

علت اصلی زلزله ، گرمای زیاد داخل کره زمین است . درون زمین بسیار داغ است و حرارت آن به پنج تا شش هزار درجه سانتیگراد می رسد .

 هرجا که حرارت باشد ، حرکت هم هست . پس حرارت مرکز زمین منتقل می شود به لایه های بالا و آنها را به حرکت در می آورد . هرجا که لایه ها ضعیف تر و نازک تر باشند ، شکستگی هایی پدید می آید که گسل خوانده می شود . در سطح کره زمین در مسیر رشته کوههای آلپ هیمالیا که کوه های بسیار جوانی هستند ، لایه ها سست و شکننده هستند . سرزمین ایران هم روی این کمربند قرار گرفته است .

زلرله چیزی نیست جز شکستن یا پاره شدن زمین و تخلیه شدن انرژی از دورن کره زمین. انرژی حرارتی که برای مدتی طولانی در داخل کره زمین ذخیره شده ناگهان در ظرف چند ثانیه از راه یک گسست آزاد می شود و بیرون می زند . تمام گسل ها فصل مشترک لایه گسسته شده هستند با سطح زمین . از برخورد این دو سطح خطی تشکیل می شود که ما به آن خط زلزله می گوییم که روی زمین کشیده می شود . برای نمونه همین زلزله اخیر بم روی زمین گسلی به طول 65 کیلومتر داشته است . در یک منطقه زلزله خیز ما یک خط گسل داریم و در کنار آن رشته هایی از گسل های فرعی که روی هم یک زون گسل می سازند . برای مثال در شمال شهر تهران از لشگرک تا کرج یک خط گسل بزرگ هست و در کنار آن تعدای گسل های کوچکتر وجود دارد که روی هم زون گسل این منطقه را می سازند . 

 

گسل هایی که در منطقه زاگرس هستند از بندرعباس تا کرمانشاه جریان دارد و تا عراق و ترکیه ادامه پیدا می کند و گسل های دیگری که از تبریز تا قزوین و تهران و شاهرود و مشهد ادامه پیدا می کند و گسل های شرق ایران . در همه جا هزاران گسل وجود دارد . هر جا که طول گسل ها بیشتر باشد ، نشانه آن است که شکستگی بیشتر بوده و امکان زلزله در آینده هم بیشتر است . می توان نتیجه گرفت که این گسل ها در گذشته فعال بوده اند . مطمئناً در طول دوهزار سال گذشته بیش از صد زلزله بزرگ در کشورمان داشته ایم . هر زلزله چیزی نیست جز شکافتن گسل و پارگی زمین . زلزله بم پدیده صد در صد طبیعی است . با این سانحه ، زمین انرژی خود را خالی می کند و تعادل خود را باز می یابد .

برای سنجش اندازه یک زلزله ، یکی درجه ریشتر است که میزان انرژی تخلیه شده از کانون زمین را نشان میدهد ، دیگری درجه مرکالی است که به میزان تخریب سازه ها روی زمین و برداشت انسانها از زلزله مربوط می شود .مثلاً اگر زلزله آدم خفته را از خواب بیدار کند ، گفته می شود که شدت زلزله 6 درجه مرکالی بوده است . اما اگر زلزله بزرگی مثلاً در بیایان رخ دهد ، چون به سازه های انسانی آسیب نمی رساند ، درجه مرکالی آن ناچیز است . پس درجه مرکالی با نسبتی که هر زمین لرزه با انسان دارد ، سنجیده می شود . در حالی که درجه ریشتر یک مسئله خارجی است و هیچ ارتباطی با برداشت انسان ندارد . نسبت این دو درجه را میتوان مشخص کرد . مثلاً زلزله بم تنها 6/6 ریشتر قدرت داشته ، اما شدت مرکالی آن بین 8 تا 9 بوده است . در سنجش یک زلزله هر دو مقیاس را باید در نظر داشت .

روز 22 دسامبر در کالیفرنیا درست در نیمه راه لوس آنجلس و سانفرانسیسکو زلزله شدیدی روی داد ، با قدرت 6 و نیم یعنی کمابیش شبیه زلزله بم ، در زلزله کالیفرنیا تنها دو نفر جان خود را از دست دادند ، در حالیکه در بم هزاران نفر تلف شدند . چرا ؟ اگر سازه ها و ساختمان ها به اندازه کافی مقاوم باشند و کانون زلزله از شهر دور باشد طبعاً میزان خسارت زلزله پایین است. به علاوه جنس زمین زیر سازه ها هم نقش مهمی ایفا می کند . اگر زمین از سنگ سفت و محکم باشد ، میزان تخریب زلزله کم می شود . در بم هر دو مشکل وجود داشت ، هم ساختمان ها طبق روش قدیمی سنتی از خشت و گل بودند و هم جنس زمین از خاک نرم و سستی است . من زمین شهر را هم در قسمت قدیمی و. هم قسمت جدید بم مطالعه کرده ام و نتیجه گرفتم که در برابر یک زلزله شش درجه ای به هیچ وجه مقاوم نیست . اگر در بهبهان دیدیم که به شهر آسیب زیادی وارد نیامد ، علتش این بود که در آنجا کانون زلزله در خود شهر نبود و شدت آن هم کمتر بود .

در هیچ جای دنیا ، نه در ژاپن و نه در آمریکا و نه در اروپا هیچ کس هنوز نتوانسته زمان وقوع زلزله را تعیین کند . علم زلزله شناسی هنوز در مراحل اولیه و دوران طفولیت خویش است و نمی توان از آن انتظار داشت که یک زلزله را پیش بینی کند . البته من ایمان دارم که بشر یک روزی به این دانش و توانایی خواهد رسید . اما فعلاً دانشمندان تنها می توانند با مطالعه پیشینه مناطق و با کاوش در گسل ها و با تحقیق در شکستگی ها و گسست ها بگویند که تا چه حد یک منطقه ظرفیت زلزله دارد و می تواند خطرناک باشد ، تا در آینده از فعالیت های شهرسازی و تاسیساتی در آن خودداری گردد . مثلاً از آنجا که می دانیم یک گسل 65 کیلومتری از منطقه بم عبور می کند ، می توانیم بگوییم که یک زلزله شدید در این منطقه پیش می آید . اما زمان آن را هیچ کس نمی تواند تعیین کند ، پس دانش پیش بینی زلزله هنوز در مراحل اولیه است و توان زیادی ندارد ، مثل بسیاری از بیماریها که هنوز از درمان آنها ناتوان هستیم .

و اما پیش بینی با گاز رادون

رادون یک گاز نجیب است که با دیگر عناصر و ترکیبات شیمیایی ترکیب نمی شود. بخش اعظم این گاز در داخل سنگ های زمین باقی می ماند. در صورت بروز حرکات ناگهانی سنگ ها (برای مثال در مدت و یا بلافاصله قبل از بروز یک زلزله) این گاز از عمق زمین خارج شده و به سطح می رسد. به این ترتیب با اندازه گیری میزان تجمع این گاز در یک منطقه خاص از چند ساعت قبل امکان پیش بینی یک زلزله وجود دارد.

«زلزله هایچنگ» در منطقه «لائوینگ» چین که چهارم فوریه 1975 رخ داد از نظر تاریخی اولین و تنها زمین لرزه پیش بینی شده است اما در این مورد علائم انتشار گاز رادون آنچنان شدید و منظم بود که جای هیچ تردیدی را برای وقوع یک زلزله باقی نمی گذاشت.

در حقیقت امروزه از طریق بررسی های غیرمستقیم گاز رادون 222 که از پوسته زمین ساطع می شود امکان پیش بینی زلزله و ارائه هشدارهای لازم از 6 تا 24 ساعت قبل از زمین لرزه وجود دارد. دقت این پیش بینی زمین لرزه می تواند تا شعاع  120 کیلومتر با شدت 1.8 تا 3 مگنتید تا 75 درصد و برای حوادث با شدت بالای 3 مگنتید تا 80 درصد باشد.

یکی از موارد چالش برانگیز پیش بینی زلزله با استفاده از انتشار گاز رادون در مورد زلزله 6 آوریل 2009 آکوئیلا در ایتالیا رخ داد.

براساس اخبار منتشر شده ، «جان پائولو جولیانی» تکنسین لابراتوار موسسه فیزیک ایتالیا در هفته های قبل از وقوع این زلزله فرضیه یک زمین لرزه فاجعه آمیز را مطرح کرده بود.

این درحالی است که «آنتونیو پیرسانتی» مدیر بخش لرزه شناسی تکنوفیزیک موسسه ملی ژئوفیزیک و آتشفشان شناسی ایتالیا در این خصوص اظهار داشت: این پیش بینی نمی تواند درست باشد چرا که اولا محل وقوع زلزله را سولمونا در فاصله 60 کیلومتری آکوئیلا و در تاریخ 29 مارس (به جای 6 آوریل) نشان می داد و ثانیا در کل زلزله ها را واقعا نمی توان پیش بینی کرد.

این زلزله شناس افزود: این چیزی که می گویند در فلان تاریخ در چند ماه یا چند سال دیگر یک زلزله رخ می دهد، تقریبا غیرممکن است. چیزی که امروز علم بشر می تواند انجام دهد ارزیابی خطرات زمین لرزه است بنابراین نمی توان گفت که در روز X در ساعت Y در منطقه Z یک زمین لرزه با شدت کم یا زیاد رخ می دهد. در واقع این کاری نیست که ما قادر باشیم انجام دهیم.

این پژوهشگر تاکید کرد: پیش بینی یک حادثه زمین لرزه ای مثل پیش بینی هواشناسی نیست. تحقیقات در این بخش تازه در آغاز راه است. چیزی که درحال حاضر اهمیت دارد پیشگیری است و نه پیش بینی. پیشگیری از طریق توسعه ساختمانهای ضدزلزله، آماده سازی مردم و فرهنگ سازی تنها راه مقابله با این رویداد طبیعی است.

منبع:تبیان